به گزارش خبرگزاری مهر، در دومین جلسه از سلسله نشست‌های اقتصاد اسلامی کانون با عنوان «بانكداری اسلامی؛ از نظر تا عمل» که در سالن همایش های کانون اندیشه جوان برگزار شد، دکتر عادل پیغامی(پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه) ضمن بیان اینکه در کشور ما اسم هرچیزی را خوب می آورند اما بد اجرا می کنند، تأکید کرد: قانون بانکداری بدون ربا خوب اما ناقص است. ما بانک های غربی شده نداریم؛ بانک های غربی زده داریم. باید از تجربه کشورهای دیگر در این زمینه استفاده کنیم تا بتوانیم نظام بانکداری کشورمان را اصلاح کنیم. اما با توجه به اینکه ما اصول بانکداری کشورمان را از اسلام گرفتیم، مدام باید آزمون و خطا کنیم تا به نظام اسلامی نیز نزدیکتر شویم.
در ابتدای این نشست دكتر علی میرزاخانی، پژوهشگر حوزه اقتصاد و سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد، گفت: ابهام هایی در جامعه وجود دارد راجع به بانكداری كل كشور كه اولاً آیا انطباق دارد با آن مسائل شرعی كه هدف از بانكداری اسلامی است و اینکه آیا با آن مبانی شرعی و مبانی دینی ما مطابقت دارد یا خیر و ثانیاً اینكه آیا تاكنون در طی این سالهایی كه ما شاهد پیاده شدن قانون بانكداری بدون ربا بودیم كارآمدی داشته است.
وی افزود: سوال هایی هم بین اندیشمندان و اقتصاددانان وجو دارد كه به عنوان مثال آیا اصلاً بهره ای كه ما الان در دنیا آن را می شناسیم همان رباست كه در دنیای قدیم رایج بود یا این دو مفهوم با هم تفاوت دارند و اینكه آیا مفهوم پول جدید با مفهوم پولی كه در قدیم رایج بود یكسان است؟ آیا ما در بانكداری اسلامی باید به دنبال پیاده سازی عقود اسلامی باشیم؟ همچنین آیا این قانون بانكداری اسلامی كارآمدی داشته و توانسته نیازهای جامعه، مردم و فعالیت های اقتصادی را پاسخگو باشد یا نه؟ اگر نه؛ آیا اشكال از اجرا بوده یا اشكال از نفس قانون یا اشكال از فهم ما نسبت به آنچه كه شرع وضع كرده؟
عادل پیغامی در این نشست ضمن بیان اینکه برای صحبت کردن در مورد بانکداری اسلامی اول باید بانک را بشناسیم، اظهار کرد: فرض اول این است که کسانی که با بانک به عنوان نهادی که در غرب شکل گرفته موافقت با مخالفت می کنند، بانک را درست نمی شناسند. بانک نهادی است که در حوزه پول معنی می شود. بنابر این در این جایگاه پول به عنوان یک واسط لازم است.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) به تاریخچه استفاده از پول پرداخت و گفت: بشر در تعاملات اقتصادی به این نتیجه می رسد كه نمی تواند همه چیز را خودش داشته باشد و هركسی توانایی استعدادی متفاوتی دارد پس مسئله مبادله شكل می گیرد. مبادله ابتدا به شكل تهاتری (كالا به كالا) بوده ولی به دلیل مشكلات آن، نهادی واسط به اسم پول ایجاد می شود. ضمن اینكه در زمان كنونی تهاتر نیز وجود دارد ولی بدون واسطه پول اساساً اقتصاد و زندگی اجتماعی معنادار نیست. تمام تصمیماتی که زمان در آن مطرح بود احتیاج به یک نهاد واسطه داشت که تخصیص های بین زمانی را معنا بدهد. بنابر این بانک شکل گرفت.
وی در ادامه گفت: مسئله ای که در اینجا درباره پول مطرح است این است که دریک زمان فردی به پول خود احتیاجی ندارد ولی فرد دیگری به پول احتیاج دارد؛ مثلاً کسی الان برای خرید به پول احتیاج دارد ولی دیگری در حال حاضر به پول خود برای خرید احتیاج ندارد و پول این فرد چند ماه دیگر به دستش خواهد رسید بنابراین نیاز، یک نهادی به نام قرض شکل گرفت تا این قرض به عنوان یک قرارداد پیش می آمد تا این تعامل بین انسان ها را هم تأمین کند و طبق تاریخ مکتوب، این نهاد قرض یا همان فن آوری اجتماعی قرض وجود داشته است. البته ممکن است از این نهاد هم مانند بقیه نهادها عده ای صحیح و عده ای غلط استفاده کنند و در واقع قواعد حقوقی قرض یک بحث دیگری است اما در کل قرض در همه جوامع وجود داشته است.
پیغامی افزود: حال ممکن است در نهاد قرض عده ای بخواهند که یک مبلغی را به قرض اضافه کنند که در اینجا مسئله ربا به وجود می آید و در اینکه همه ادیان با ربا مخالفت کردند شکی نیست. در کل ما دو نوع ربا داریم؛ ربای معاوضی و ربای قرضی. ربای معاوضی به این صورت است که ربا بر روی مبادله کالا صورت می گیرد یعنی در ازای دادن یک کیلو گندم قرض به کسی مدتی بعد یک کیلو و نیم از فرد مطالبه شود و ربای قرضی بر روی پول اعمال می شود؛ مثلاً در صورت دادن صدهزار تومان به کسی مدتی بعد صدو پنجاه هزار تومان از فرد درخواست شود.
وی همچنین با بیان تاریخچه ای از قبول و یا رد ربا در ادیان مختلف خاطر نشان کرد: همه ادیان باستان با ربا مخالفت کردند. این در حالی است که طبق تحقیقات انجام شده در باستان، ربا یکی از ابزارهای تثبیت اقتصادی بوده است. یعنی هر جایی که اقتصاد با مشکل رو به رو می شده ربا را تحریم می کردند و بر عکس هر زمانی که اقتصاد به ثبات نزدیک می شده مقداری در زمینه ربا مسامحه می شده است.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی با تأکید بر اهمیت نهادهای واسط در نظام اقتصادی، تصریح کرد: وقتی بانک شکل گرفت که انقلاب صنعتی جدی تر شد و اقتصاد نیازمند به یک نهاد خلق کننده اعتبار بود. اولین بار در قرن هفدهم بانک های هلندی این کار را انجام دادند و به دلیل تزریق بیش از حد پول به بدنه اقتصاد، با شکست رو به رو شدند. به همین دلیل بعد از آن نیز هلندی ها نتوانستند جزو اقتصادهای برتر شوند. فرانسه در قرن هجدهم همین کار را کرد و زمین خورد. یعنی بیش از اندازه پول چاپ کردند.
وی افزود: بانک، نهاد واسط بین پس اندازهای خرد و تولید نیست. ۹۹ درصد تعریف ها این را می گویند که اشتباه است. ممکن است بانکی از این کارها هم انجام دهد، اما تعریف بانک یک جمله بیشتر نیست. بانک خالق اعتبار است.
پیغامی با طرح این سؤال که «آیا می شود خالق اعتبار نداشت؟» ادامه داد: کسی که اقتصاد و تاریخ اقتصاد خوانده باشد چنین حرفی به ذهنش نمی رسد. چون مردم می خواهند مبادله کنند، نمی شود بانک خلق اعتبار نکند. همچنین در جواب به این سوال كه آیا می شود پول را حذف کرد به دلیل اینکه برخی می گویند فسادها و مشکلات بشر از قِبَل آن است؟ گفت: خیر مشکل، تربیت انسان است و پول فقط یک ابزار است مثل حذف چاقو به این دلیل که با آن می توان قتلی انجام داد. بانک نمی تواند خلق اعتبار نکند چون مردم می خواهند انواع مبادلات پولی و مالی بینِ زمانی، انجام دهند.
وی در مورد ربا نیز گفت: از همان بدو تأسیس بانک در اروپا، نهادهای مذهبی به فکر احتمال وجود ربا افتادند. نهاد کلیسا بهره های شکل گرفته در بانک را ربا اعلام کرد و خواست که با آن برخورد کند تا بعد از انقلاب صنعتی که در آن زمان گفته شد بهره با ربا فرق می کند و خواستند تحریم کلیسا را دور بزنند. در جهان اسلام هم بعد از مواجه شدن با بانک همین سوال ها مطرح شد.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) این قضیه را ناشی از چند اشتباه در این زمینه از جمله همگن دیدن بانک ها دانست و گفت مثلاً الان ما انواع بانک تجاری، تخصصی، توسعه ای، سرمایه گزاری و مرکزی داریم. همه اینها بانک هستند اما ماهیت و کارکرد وجودیشان کاملاً با هم متفاوت است. وی ضمن بیان اینکه در اقتصاد پولی، پول مهم نیست بلکه اعتبار مهم است، گفت: بعد از همگن دیدن بانک ها، مشکل دوم بهره است. متأخرین فکر کردند بهره به هر شکلی که باشد بهره است، در حالی که ما انواع بهره داریم. به طور مثال همه می گویند بهره کشورهای غربی کم است و هیچ کس نمی گوید که این بهره منهای تورم است. یعنی در کشور خودمان نیز وقتی نرخ تورم را از این بهره کم کنیم رقمی مشابه همان کشورهای غربی و حتی پایین تر از آن حاصل می شود.
وی تأکید کرد: آیا ما داریم از این نهاد بانک که لازمه بشر بوده خوب استفاده می کنیم یا نه؟ نه چون بانک فاسدترین و بدترین نقطه اقتصاد ایران است.
ما از بانک بدترین استفاده را می کنیم. هر بانکی که به نام توسعه ای راه انداختیم تبدیل به یک بانک تجاری شد. نمونه آن در بانک های کشور ما به وفور یافت می شود که بانک های تخصصی بودند، ولی اسمشان تخصصی است و در عمل تجاری هستند. تنها بانکی که تخصصی واقعی است بانک توسعه صادرات است. من به عنوان یک کارشناس امور اقتصادی در ایران بانک نمی بینم و یک سری بقالی پول می بینم.
پیغامی با انتقاد از اظهار نظرهای متفاوت و گاهی متناقض در مورد بانکداری گفت: هرکس به خودش اجازه می دهد در مورد بانک حرف بزند که باعث شده پایه های بانکداری ما اشتباه شکل بگیرد. پول باید سهمش را ببرد و هیچ اشکالی ندارد. البته این امر قواعدی دارد. سهم عادلانه سرمایه در فرآیند تولید چقدر است؟ اگر این سهم به اندازه مشارکت باشد درست و حتی شرعی هم هست. اما باید توجه داشت که کارآیی نهایی سرمایه با بهره وری نهایی سرمایه فرق دارد. اگر نرخ بهره را مساوی کارآیی نهایی سرمایه ندانند اقتصاد کشور دچار مشکل می شود.
وی با بیان اینکه یا به اسم علم از روی فقه رد می شویم و یا به اسم فقه از روی علم رد می شویم، خاطر نشان کرد: قانون عملیات بانکداری بدون ربا بر اساس کتاب شهید صدر نوشته شده است. این قانون بانک را یک نهاد خرد می داند که پول را جا به جا می کند. باید در این بانک ها عقود اسلامی مثل مضاربه رعایت شود. اما اگر این عقود رعایت نشده و پول را به فرد غیر صحیح بدهند، باعث بالا رفتن بهره می شود. سیستمی که مخاطره اخلاقی داشته باشد به این افراد پول می دهد.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی بار دیگر تأکید کرد: بانک برای توسعه کشور لازم است؛ بانک های ما بانک نیستند. بانک می تواند پول خلق کند. اما مشکل بانک های کشور ما این است که پول خلق شده را درست مصرف نمی کنند. پولی که خرج می شود باید ایجاد مولدیت کند ولی در کشور ما برعکس است.
وی ادامه داد: آنچه روی کاغذ است مشروع اما آنچه استفاده می شود ناقص، ناکارآمد و نامشروع است. بنابر این مشکلات موجود در بانکداری کشورمان را به حساب اسلام و قانون نگذاریم. اشکالات موجود در قانون بانکداری باعث نشده است که بانک های ما به اینجا برسند. البته طراحان بانکداری اسلامی بانک را نمی شناسند و دانشگاهیانی که مقابل فقه ایستادند نیز بانک را نمی شناسند و این وسط رانتخوار سود می برد.
عادل پیغامی پژوهشگر و عضو هیات علمی دانشگاه بابیان اینکه تعادل پولی یک مفهوم کلان است، گفت: متاسفانه در ایران مبحث تعادل پولی را مطالعه نمی کنند چرا که مشکل تورم در کشور به دلیل مساله تعادل پولی است و افزایش نقدینگی در این تورم جایی ندارد.
علت تورم افزایش تقدینگی نیست
پیغامی با اشاره به اظهارات میکسل یکی از اقتصاد دانان غربی، ابراز داشت: او می گوید یکی از مسایل افزایش هزینه کالا اجاره ابزارآلات است و نیز باید برای کاهش تورم سود بانکی را پایین آورد؛ او مدعی است اقتصاد همراه با بانک یک اقتصاد موفق نیست؛ اگر در یک سیستم اقتصادی بانک وارد شده و سود بانکی نهایی نیز پایین باشد تورم افزایش می یابد و این مساله برای اقتصاد دانان باید بسیار ساده باشد.
وی افزود: متاسفانه اقتصاددانان بزرگ کشور موضوع به این سادگی را نمی دانند.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به مشکل وام دهی در بانک ها، گفت: سیستم نباید به مشتری که مخاطره اخلاقی دارد وام دهد ولی این گونه نبوده و به افرادی وام می دهد که به طور ناصحیح از پول ها استفاده می کند چرا که اگر بانک ها بهره زیاد می گیرند چرا یک وام دو میلیونی به مردم عادی نمی دهند و وام های کلان به برخی افراد می دهند، آمارها نشان می دهد پایین آمدن معوقه بانک ها فقط بر روی کاغذ است، البته آنچه که روی کاغذ می آید مشروع است و آنچه که عمل می شود صحیح نیست.
عضو هیأت علمی دانشگاه، افزود: گفته می شود بهره در امریکا ۲ درصد است و در کشورما ۲۸ درصد، باید در نظر گرفته شود آن بهره عدد منهای تورم است ولی در ایران این عدد اسمی است.
پیغامی با اشاره به اهمیت وجود بانک در عصر حاضر، گفت: بانک به خودی خود نیاز است ولی بانک خالق اعتبار بوده و این تکنولوژی پیشرفته بشریت است، خلق اعتبار و تخصیص در غرب به طرز مناسبی انجام می پذیرد ولی در ایران چنین نیست، این عدم توانایی به دلیل اسلامی نبودن نیست بلکه به این دلیل است که اینها بانک نیستند باید توجه شود بانک های ما بانک نیستند، این اشکالات در قانون بانکداری اسلامی سبب این موضوع نشده بلکه اشکالات در بانک ها است.
وی افزود: نرخ تسهیلات به سپرده ۷۰ درصد است ولی در برخی بانک های ما ۹۸ درصد است.
در پایان نشست کارشناس برنامه، جناب آقای دکتر علی میرزاخانی، پژوهشگر حوزه اقتصاد و سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد، پرسش هایی را مطرح کرد. پاسخ های دکتر پیغامی به این پرسش ها پایان بخش این قسمت از برنامه بود. بخش سوم و پایانی برنامه نیز به پرسش های حضار جلسه و پاسخ بدانها اختصاص یافت.
نظر شما